1. Nằm trong hẻm 79/30 Phú Thọ Hòa, quận Tân Phú, TP HCM, khu lăng mộ ông Lý Tường Quan (1842-1896), còn được gọi là Bá hộ Xường, là nơi an nghỉ của nhân vật được xếp thứ ba trong Tứ đại Phú hộ Sài Gòn xưa (nhất Sỹ, nhì Phương, tam Xường, tứ Định).
Khu lăng mộ cổ này nằm trên một diện tích rộng khoảng 200m2, mang những nét kiến trúc độc đáo. Khu nhà mộ có ba cửa, được xây dựng kiên cố với kiến trúc khối hình chữ nhật mang phong cách phương Tây kết hợp với trang trí họa tiết truyền thống của vùng đất Nam Bộ.
Trong nhà mộ có ngôi mộ bằng đá của vị doanh nhân người Hoa nức tiếng Sài Gòn xưa. Trước mộ có hai bức tượng người và hương án bằng đá, sau lư hương là bia trước của ngôi mộ. Trần nhà mộ được trang trí khá tinh tế, tạo nên vẻ đẹp hài hòa cho không gian kiến trúc.
Mộ Bá hộ Xường có hình chữ nhật cao 0,77m; rộng 2,45m; dài 3,64m; trên cùng được phủ cát vàng, 4 góc có 4 cột trụ. Toàn bộ ngôi mộ là một tác phẩm điêu khắc đá rất đặc sắc với đề tài là trái cây, động vật, khung cảnh thiên nhiên...
2. Huyện Sỹ (Lê Phát Đạt, 1841-1900) là người đứng đầu ("nhất Sỹ") trong Tứ đại Phú hộ Sài Gòn xưa.Vào năm 1920, ông và phu nhân là bà Huỳnh Thị Tài được an táng ở phía sau cung thánh của nhà thờ Huyện Sỹ, nhà thờ nổi tiếng do ông trích 1/7 gia tài để xây dựng.
Mộ ông Huyện Sỹ nằm ở bên trái khu mộ, được làm hoàn toàn bằng đá cẩm thạch. Trên mộ có tượng toàn thân ông kê đầu trên hai chiếc gối bằng đá, mình mặc áo dài, đầu chít khăn đóng, hai tay đan vào nhau trước ngực... được tạo tác rất tinh xảo.
Mộ bà Huỳnh Thị Tài nằm ở phía đối diện, có kiểu thức tương tự. Tượng bà Huyện Sỹ được tạo hình với tư thế nằm giống như chồng. Hai tác phẩm điêu khắc bằng đá trên mộ ở nơi đây được đánh giá là tinh xảo bậc nhất Sài Gòn xưa.
Giữa hai phần mộ là đài thờ mang cụm tượng thể hiện phút lâm chung của Chúa Jesus. Ngoài ra, bên cạnh mộ ông bà Huyện Sỹ còn có tượng bán thân của con trai và con dâu ông bà là Gioan Baotixita Lê Phát Thanh (bên phải) và Anna Đỗ Thị Thao (bên trái).
3. Trong con hẻm 472 Trần Hưng Đạo ở quận 5, TP HCM có một công trình kiến trúc cổ khá đặc biệt. Đó là khu lăng mộ cổ của ông Trịnh Khánh Tấn (1856–1913), một quan chức cao cấp trong chính quyền thời bấy giờ, đồng thời là một tín đồ Công giáo với tên Thánh là Dominique-Thomas.
Khu mộ được xây năm 1914 trên một khoảng đất hình vuông rộng khoảng 40m2, theo kiến trúc phương Tây cổ điển. Công trình có ba vòm cổng, nằm ở mặt trước và hai bên.
Sau nhiều thăng trầm của lịch sử, khu lăng mộ còn được gìn giữ khá tốt. Các chi tiết kiến trúc được tạo tác rất cầu kỳ, chỉn chu, cho thấy đây là khu mộ của một người có thế lực trong xã hội thời đó.
Bên trong khu mộ có ba phần mộ bằng đá nằm song song với nhau. Mộ bên phải là nơi an nghỉ của ông Dominique-Thomas Trịnh Khánh Tấn. Mộ vợ ông là bà Lê Thị Gương (mất năm 1922) nằm bên trái. Ở giữa là mộ con gái của hai ông bà là bà Trịnh Thị Thiết (mất năm 1948).
Mời quý độc giả xem video: Hoài niệm Sài Gòn xưa | VTV24.
Quốc Lê
